Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Birleşmiş Milletler Çevre Örgütü (UNEP), Dünya Bankası ve Chicago Üniversitesi Enerji Politikası Enstitüsü verilerinden derlediği bilgilere göre hava kirliliği insan sağlığını olumsuz etkileyerek erken ölümlere yol açarken hava kirliliği bağlantılı sağlık sorunları dünya ekonomisi üzerinde yük oluyor.
Dünyanın yüzde 99’u DSÖ standartlarının üstünde kirli hava soluyor
Dünya nüfusunun neredeyse yüzde 99’u DSÖ kılavuz değerlerini aşan ve yüksek düzeyde kirletici içeren bir havayı solumak zorunda kalırken hava kirliliği en fazla, düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşayanları etkiliyor.
Hem kentsel hem de kırsal bölgede maruz kalınan dış mekan hava kirliliği özellikle ince partikül madde nedeniyle felç, kalp hastalıkları, akciğer kanseri, akut ve kronik solunum yolu hastalıklarının görülmesinde rol oynarken iç mekan hava kirliliği de dış mekan hava kirliliği kadar tehlike arz ediyor.
Ev içi hava kirliliği
DSÖ’nün iç mekan hava kirliliğinin insan sağlığına etkileri hakkında 15 Aralık 2023’te yayımladığı rapora göre dünya genelinde yaklaşık 2,3 milyar kişi yakıt olarak gaz yağı, biyokütle enerjisi, fosil yakıt kullanılan ocaklarda veya fırınlarda yemek yaptığı için ciddi anlamda zararlı ev içi hava kirliliğine maruz kalıyor. Rapora göre, ev içi hava kirliliği nedeniyle, 237 bini 5 yaş altı çocuk olmak üzere 3,2 milyon kişi hayatını kaybetti.
Dünya genelinde her yıl iç ve dış mekan hava kirliliği, ortalama 7 milyon erken ölümün de nedeni olarak gösteriliyor.
İnce partikül madde en çok Çin’de ölüme neden oldu
Sadece 2019’da ince partikül maddeye maruz kalmanın da etkisiyle yaşanan rahatsızlıklar sonucu 4 milyon kişi hayatını kaybederken bu nedenle en fazla ölüm 1 milyon 423 binle Çin‘de kayıtlara geçti. Çin’i 979 bin ölümle Hindistan, 114 bin ölümle Pakistan, 106 bin ölümle Endonezya, 90 bin ölümle Mısır, 73 bin ölümle Bangladeş ve Rusya, 68 bin ölümle Nijerya takip etti.
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) vakalarının yüzde 21’inin, felç vakalarının yüzde 17’sinin, trakeal, bronş ve akciğer kanserlerinin yüzde 15’inin, iskemik kalp hastalığı vakalarının yüzde 15’inin, tip 2 diyabet vakalarının yüzde 13’ünün, alt solunum yolu enfeksiyonlarının yüzde 13’ünün ve yeni doğan bozukluklarının yüzde 7’sinin nedeni olarak dış mekan hava kirliliği ve ince partikül maddeye maruz kalmak gösteriliyor.
Kuzey Amerika’da ulaşım sektörü, Avrupa, Afrika ve Batı Asya’da rüzgarla taşınan tozlar, Asya Pasifik’te ise iç mekan şartları hava kirliliğine neden olan temel faktörler olarak belirlendi.
Hava kirliliği en çok Asya’da insan ömrünü kısaltıyor
Havadaki ince partikül kirliliği aynı zamanda insan ömrünü ortalama 2,3 yıl kısaltıyor. Hava kirliliğinin insan ömrünü kısaltmadaki etkisi, alkol kullanımından 3 kat, ulaşım yaralanmalarından 5 kat, HIV/AIDS hastalığından ise 7 kat daha fazla.
Bölge olarak sıralandığında hava kirliliği insan ömrünü Asya’da ortalama 3,3 yıl, Afrika’da ortalama 1,3, Latin Amerika’da 0,9 Avrupa, ABD ve Kanada‘da 0,6 yıl kısaltıyor.
Ülke bazında 6,8 yılla Bangladeş, 5,3 yılla Hindistan, 4,6 yılla Nepal, 3,9 yılla Pakistan, 2,9 yılla Çad ve Myammar, 2,7 yılla Kongo Cumhuriyeti ve Ruanda, hava kirliliğinin insan ömrünü en fazla kısalttığı ülkeler olarak sıralanıyor.
Ekonomiye getirdiği yük
Dünya Bankası tarafından 2022’de yayımlanan bir rapora göre 2019’da ince partikül madde barındıran hava kirliliğine maruz kalmanın neden olduğu ölüm ve hastalıkların küresel maliyeti 8,1 trilyon dolar oldu. Bu rakam küresel gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) ortalama yüzde 6,1’ine eş değer olarak hesaplandı.
Bögesel bazda ise hava kirliliğinin ekonomik maliyeti Kuzey Amerika’da GSYİH’nın ortalama yüzde 1,7’sine, Doğu Asya ve Pasifik’te ortalama yüzde 9,3’üne ve Güney Asya’da ortalama yüzde 10,3’üne denk geldi.
